Aanleren diepe woordkennis bij leerlingen met een visuele beperking

In januari 2018 is het project Aanleren van diepe woordkennis van start gegaan. Binnen het project is er een methodiek ontwikkeld voor het aanleren van diepe woordkennis aan kinderen met een visuele beperking, vanaf de vroegbegeleiding tot groep 8 in het SO (Cluster 1). Samen met Visio en de Radboud Universiteit ontwikkelden we concrete handvatten voor leerkrachten om aandacht te besteden aan woorden die door de visuele beperking van de leerlingen problemen opleveren.

Diepe woordkennis

Diepe woordkennis omvat het goed kennen van een woord, kunnen uitleggen wat het woord inhoudt en het vermogen om het woord in verschillende situaties te gebruiken. Het gaat hierbij dus niet om het aantal woorden dat een kind kent, maar om het kunnen leggen van onderlinge verbanden tussen woorden en woorden op de juiste manier kunnen toepassen. Diepe woordkennis is belangrijk gebleken voor de mate van schoolsucces en het begrijpen van de wereld om je heen.

Visuele beperking

De diepe woordkennis van kinderen die slecht zien of blind zijn is minder uitgebreid dan die van ziende leeftijdsgenootjes. Oppervlakkig gezien lijkt de woordkennis van deze kinderen geen probleem, omdat ze woorden vaak correct en in goede zinnen gebruiken. Bij doorvragen blijkt echter dat ze de volledige betekenis van woorden soms niet weten. Hun kennis is minder precies, minder uitvoerig en minder ingebed, omdat zij minder (of andere) ervaringen met de wereld om hen heen, en visuele informatie missen die nodig is om tot optimale conceptvorming te komen. Er bestaan in het onderwijs aan kinderen met visuele beperkingen nauwelijks aangepaste methoden die rekening houden met de specifieke kenmerken van deze kinderen. In de meeste reguliere woordenschatmethodes speelt een visuele component een aanzienlijke rol in de didactiek, waardoor leerkrachten zelf aanpassingen moeten maken om de woordenschatmethode aan te laten sluiten bij de vaardigheden van de leerlingen. Daarom is het belangrijk om een aanvulling te doen op de bestaande didactische methodes, zodat ze op een systematische manier aandacht kunnen besteden aan diepe woordkennis .

Methodiek

In samenwerking met leerkrachten van Visio zijn gedurende het project prototypes uitgetest en verbeterd, om zo een sterke methodiek te ontwikkelen voor in de klas. Het doel is het voorkomen van taalproblemen, vreemd taalgebruik en ‘zweeftaal’, waardoor kinderen minder participatieproblemen gaan ondervinden. De werkwijze die we ontwikkelden binnen dit project is een aanvulling op het huidige woordenschatonderwijs. Het doel is om leerkrachten te ondersteunen bij het verdiepen van de woordkennis van kinderen met een visuele beperking. Hierbij gaat het om woorden waarvan de volledige verwerving van het woord sterk afhankelijk is van de visuele waarneming. De materialen die ontwikkeld zijn geven niet alleen die woorden aan, maar ook de verschillende betekenissen ervan en hun relaties met andere woorden (semantische netwerken). De methodiek bestaat uit een theoretische onderbouwing plus didactische materialen een lijst met Verderwegwoorden en een training voor leerkrachten/begeleiders, die in 2023 in een e-learning via EduVIP verspreid zal worden.